اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه چیست؟ چطور از آن استفاده کنیم؟

تحقیق و توسعه یا R&D یکی از اصلی‌ترین محرک‌های نوآوری و رشد اقتصادی در دنیا محسوب می‌شود. شرکت‌ها و صنایع بزرگ با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه می‌توانند محصولات و خدمات جدیدی خلق کرده و رقابت‌پذیری خود را افزایش دهند. دولت‌ها نیز برای تشویق این فعالیت‌ها، مشوق‌های مالیاتی متعددی در نظر می‌گیرند. قانون جهش تولید دانش‌بنیان، مصوب ۱۴۰۱ مجلس شورای اسلامی، یکی از این ابزارهاست که از طریق اعتبار مالیاتی، شرکت‌ها را به سرمایه‌گذاری بیشتر در تحقیق و توسعه ترغیب می‌کند.

اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه چیست؟

اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه نوعی از معافیت مالیاتی است که به شرکت‌ها اجازه می‌دهد معادل هزینه‌های انجام‌شده در پروژه‌های تحقیق و توسعه را از مالیات قطعی‌شده سال جاری یا سال‌های آتی کسر کنند. این اعتبار در قانون جهش تولید دانش‌بنیان به رسمیت شناخته شده و فرصتی عالی برای کسب‌وکارهایی است که می‌خواهند در نوآوری و توسعه فناوری سرمایه‌گذاری کنند.

مطابق ماده ۱۱ بند ب قانون جهش تولید دانش‌بنیان، هزینه‌های انجام‌شده برای تحقیق و توسعه به‌عنوان اعتبار مالیاتی قابل انتقال به سنوات آتی محسوب می‌شود. آیین‌نامه اجرایی این قانون، فرآیندها و جزئیات استفاده از این اعتبار را مشخص کرده است که شرکت‌ها باید طبق آن اقدام کنند.

اعطای اعتبار مالیاتی به هزینه‌های تحقیق و توسعه بنگاه‌ها، اهداف مختلفی را دنبال می‌کند:

1. پوشش ریسک‌های فنی پروژه‌های تحقیق و توسعه
2. استفاده از منابع دولتی به عنوان اهرمی برای افزایش هزینه‌کرد تحقیق و توسعه در بنگاه‌ها
3. توسعه فناوری‌های پُرریسک و دیربازده، به ویژه در حوزه‌های اولویت‌دار کشور
4. جذب و توانمندسازی نیروی انسانی متخصص و نخبه در بخش تحقیق و توسعه شرکت‌ها

---

انواع پروژه تحقیق و توسعه

پروژه‌های تحقیق و توسعه بسته به هدف و ماهیت، به چند دسته تقسیم می‌شوند. در ادامه به تشریح این انواع پروژه‌ها می‌پردازیم:

1. تولید محصولات یا خدمات جدید: توسعه تجربی صرفاً برای اکتساب دانش و نه با هدف توسعه تجاری.
2. ارتقاء محصولات یا خدمات فعلی: پروژه‌هایی که فراتر از فعالیت‌های معمول توسعه‌ای باشند و مستلزم مواجهه با ریسک‌های فنی باشند و همچنین موجب تغییر فناوری موجود و به‌کارگیری فناوری‌های نوین شوند.
3. بهبود فرایندهای تولید و عملیات: پروژه‌هایی که فراتر از فعالیت‌های معمول توسعه‌ای باشند و مستلزم مواجهه با ریسک‌های فنی باشند و همچنین موجب تغییر فناوری موجود و به‌کارگیری فناوری‌های نوین شوند.

---

فعالیت‌های مورد پذیرش برای دریافت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

تمامی پروژه‌های تحقیق و توسعه که در راستای توسعه محصولات، خدمات یا بهبود فرآیندها انجام می‌شوند، مشمول اعتبار مالیاتی نیستند. بلکه تنها فعالیت‌هایی که دارای طرح مشخص و نوآورانه باشند، مورد تأیید قرار می‌گیرند.

---

معیارهای تأیید پروژه تحقیق و توسعه

یک پروژه تحقیق و توسعه برای دریافت اعتبار مالیاتی باید این سه معیار اصلی را به صورت همزمان داشته باشد:

1. نظام‌مند: پروژه باید دارای طرح، اقدامات، برنامه زمانی و هزینه‌کرد، چالش‌های فنی، خروجی و اهداف مشخص باشد.
2. نوآورانه: پروژه باید نوآورانه باشد، یعنی محصول یا فناوری جدیدی ارائه کند که قبلاً در شرکت یا کشور وجود نداشته است.
3. فناورانه: پروژه باید در حوزه‌های دانش‌بنیان یا فناوری‌های پیشرفته قرار بگیرد و چالش‌های فنی قابل‌توجهی داشته باشد.

---

سرفصل‌های مورد پذیرش هزینه‌کرد تحقیق و توسعه

بر اساس آیین‌نامه اجرایی، هزینه‌های زیر می‌توانند به‌عنوان هزینه تحقیق و توسعه محسوب شده و مشمول اعتبار مالیاتی شوند که البته تحت شرایط و محدودیت‌هایی پذیرفته می‌شوند:

اجاره و اختصاصی‌سازی فضای تحقیق و توسعه

✅ موارد قابل قبول: هزینه اجاره فضا در صورت تناسب با طرح مصوب، فضای کار تخصصی مانند اتاق تمیز.

❌ موارد غیرقابل قبول: هزینه خرید زمین و ساختمان.

هزینه خرید و نگهداری خودرو

✅ موارد قابل قبول: در صورت استفاده برای مهندسی معکوس و اجرای پروژه، به میزان استهلاک سالیانه محاسبه می‌شود.

هزینه خرید ماشین‌آلات و تجهیزات

✅ موارد قابل قبول: تجهیزات مهندسی معکوس، تجهیزات آزمایشگاهی و تست، تجهیزات تولید انبوه با تایید دبیرخانه و به میزان استهلاک سالیانه.

❌ موارد غیرقابل قبول: تجهیزات افزایش صرف ظرفیت تولید، تجهیزات فرعی خطوط تولید، تجهیزات و وسایل اداری مانند کامپیوتر.

هزینه‌کرد نیروی انسانی

✅ موارد قابل قبول: نیروی انسانی مستقیم در بخش تحقیق و توسعه، نیروی انسانی دارای حداقل مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و بالاتر یا دارای سابقه طولانی در حوزه موضوع پروژه.

❌ موارد غیرقابل قبول: نیروی انسانی سایر بخش‌ها مانند کنترل کیفیت، آزمایشگاه و پشتیبانی به عنوان هزینه تحقیق و توسعه قابل قبول نیست.

هزینه خرید مواد اولیه

✅ موارد قابل قبول: مواد مصرفی برای تولید آزمایشی، ساخت نمونه اولیه، ساخت واحد آزمایشی و صرفاً به میزان استفاده در پروژه.

❌ موارد غیرقابل قبول: مواد مصرفی به میزان نامتناسب، به تعداد نامحدود، مواد اولیه، اجزا و قطعات بیش از میزان به کار رفته.

تست‌ها و تاییدیه‌ها

✅ موارد قابل قبول: هزینه آزمون‌ها و تست‌های مرتبط با تحقیق و توسعه، هزینه استانداردهای ویژه و اختصاصی محصولات و خدمات مرتبط با پروژه مورد نظر، هزینه ثبت پتنت بین‌المللی و هزینه تدوین استاندارد در مواردی که استاندارد مصوب در کشور وجود ندارد.

---

مقایسه اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه با معافیت مالیاتی فروش محصولات دانش‌بنیان

ویژگی	معافیت مالیاتی فروش محصولات دانش‌بنیان	اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه
نحوه تخصیص	کسر از درآمدهای مشمول مالیات	کسر از مالیات بر درآمد
سقف	به میزان مالیات حاصل از درآمد محصولات دانش‌بنیان (سطح ۱)	ندارد
قابلیت انتقال به سنوات آتی	ندارد	دارد
حسابرسی مالیاتی	بررسی اسناد فروش	بررسی اسناد هزینه‌کرد
نحوه درج در اظهارنامه	جدول ۱۷ معافیت مالیاتی دانش‌بنیان	جدول ۸-۱ اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

شرکت‌ها نمی‌توانند به‌طور همزمان از هر دو مشوق مالیاتی استفاده کنند. بنابراین، ضروری است که بسته به شرایط و استراتژی مالی، گزینه مناسب‌تر را انتخاب کنند.

---

چگونه می‌توان از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه بهره‌مند شد؟

به طور خلاصه برای دریافت این اعتبار، شرکت‌ها باید:

1. شرکت‌ها و موسسات تولیدی و خدماتی دارای پروانه بهره‌برداری یا مجوز فعالیت می‌توانند پروژه تحقیق و توسعه خود را مطابق معیارهای تعیین‌شده ارائه کنند.
2. پس از ارزیابی، تأییدیه شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان را دریافت کنند.
3. هزینه‌های تحقیق و توسعه را به‌طور دقیق مستندسازی کرده و در دفاتر قانونی ثبت نمایند. (ارائه اقلام هزینه‌کرد)
4. شورا میزان هزینه‌کرد پروژه‌های مصوب را تعیین کرده و مقدار تأییدشده را به سازمان امور مالیاتی اعلام می‌کند.
5. سازمان امور مالیاتی پس از بررسی اسناد هزینه‌ای معتبر، هزینه‌کرد اعلامی را راستی‌آزمایی کرده و میزان نهایی هزینه‌کرد تحقیق و توسعه را از مالیات عملکرد کسر می‌کند.

---

فرآیند ارزیابی موضوعات پروژه‌های تحقیق و توسعه:

ارسال پرسشنامه پروژه تحقیق و توسعه: شرکت‌های متقاضی برای دریافت حمایت‌های مالیاتی باید پرسشنامه مربوط به پروژه تحقیق و توسعه خود را در قالب اعلانی در سامانه اعتبار ۱۴ تکمیل و ارسال کنند.

بررسی نظام‌مند بودن پروژه: پس از ارسال پرسشنامه، ابعاد فنی و اجرایی پروژه پیشنهادی توسط کارشناسان معاونت علمی ریاست جمهوری بررسی می‌شود. در صورت وجود ابهامات فنی، پروژه رد خواهد شد.

بررسی فناورانه و نوآورانه بودن پروژه: عنوان و خروجی پروژه، برنامه زمان‌بندی، سقف و سرفصل‌های هزینه کرد به دقت بررسی می‌شود. در این مرحله، نوآوری و خلاقیت پروژه از جهات مختلف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.

اعلام نتیجه ارزیابی: پس از بررسی و ارزیابی کامل، نتیجه به شرکت متقاضی اعلام می‌شود. در صورت تأیید، شرکت می‌تواند برای دریافت حمایت‌های مالیاتی اقدام کند.

---

پرسشنامه طرح باید شامل چه مواردی باشد؟

شرح پروژه: در این بخش باید مشخصات فنی پروژه و اهداف شرکت برای انجام آن به طور دقیق و کامل شرح داده شود. شرح مختصری از تاریخچه، زمینه و ضرورت انجام پروژه ارائه شود.

خروجی پروژه: خروجی مورد انتظار پروژه در پایان سال مالی ۱۴۰۲ و انتهای پروژه به طور واضح مشخص شود.

چالش‌های فنی پروژه: چالش‌ها و موانع فنی پیش روی پروژه به طور شفاف بیان شوند. راهکارهای پیشنهادی برای غلبه بر این چالش‌ها ارائه شود.

سطح آمادگی فناوری (TRL) فعلی: سطح آمادگی فناوری (TRL) شرکت پیش از انجام پروژه و اقداماتی که تاکنون برای ارتقای آن انجام شده است، مشخص شود. TRL معیاری برای سنجش بلوغ و پختگی فناوری است.

سطح آمادگی فناوری (TRL) مورد انتظار: سطح آمادگی فناوری (TRL) مورد انتظار شرکت در پایان سال مالی ۱۴۰۲ مشخص شود. به طور واقع‌بینانه و با در نظر گرفتن چالش‌ها و امکانات موجود، TRL هدف‌گذاری شود.

برنامه زمان‌بندی پروژه: برنامه زمان‌بندی دقیق و تفصیلی شامل مراحل مختلف پروژه، زمان شروع و پایان هر مرحله و افراد مسئول ارائه شود.

برآورد شکست قیمتی پروژه: برآورد دقیق و تفصیلی از هزینه‌های پروژه بر اساس سرفصل‌های مختلف هزینه‌کرد ارائه شود. ریسک‌های احتمالی و برآورد هزینه‌های احتمالی ناشی از شکست پروژه نیز در نظر گرفته شود.

---

فرآیند ارزیابی و تعیین میزان حمایت در پروژه‌های تحقیق و توسعه:

قدم اول – ارائه پروژه‌های تحقیق و توسعه توسط شرکت متقاضی: شرکت‌های متقاضی برای دریافت حمایت‌های مالیاتی باید پروژه‌های تحقیق و توسعه خود را به معاونت علمی ریاست جمهوری ارائه کنند. این پروژه‌ها باید با توجه به اولویت‌های علمی و فناوری کشور و در راستای اهداف قانون جهش تولید دانش‌بنیان باشند.

قدم دوم – ارزیابی موضوعات پروژه‌های تحقیق و توسعه توسط معاونت علمی ریاست جمهوری: معاونت علمی ریاست جمهوری موظف است ظرف دو ماه از تاریخ دریافت پروژه‌ها، موضوعات آنها را از نظر انطباق با اولویت‌های علمی و فناوری کشور و همچنین نوآوری و خلاقیت بررسی و ارزیابی کند.

قدم سوم – ارائه اقلام هزینه کرد توسط شرکت متقاضی: شرکت‌های متقاضی موظف هستند تا یک ماه پس از پایان سال مالی، اقلام هزینه کرد خود را در پروژه‌های تحقیق و توسعه به معاونت علمی ریاست جمهوری ارائه کنند.

قدم چهارم – ارزیابی هزینه کرد در پروژه‌های تحقیق و توسعه توسط معاونت علمی ریاست جمهوری: معاونت علمی ریاست جمهوری موظف است ظرف چهار ماه پس از پایان سال مالی، هزینه کرد شرکت‌ها در پروژه‌های تحقیق و توسعه را بررسی و ارزیابی کند. در این مرحله، معاونت علمی، اسناد و مدارک مربوط به هزینه کرد را بررسی و صحت آنها را تأیید می‌کند. پس از تأیید نهایی، معاونت علمی، میزان هزینه کرد مورد تأیید را به سازمان امور مالیاتی اعلام می‌کند.

قدم پنجم – راستی‌آزمایی هزینه کرد توسط سازمان امور مالیاتی: سازمان امور مالیاتی موظف است پس از دریافت اطلاعات از معاونت علمی، صحت و سقم هزینه‌های اعلام شده را با بررسی اسناد و مدارک معتبر شرکت‌ها راستی‌آزمایی کند. در نهایت، سازمان امور مالیاتی میزان هزینه کرد تحقیق و توسعه نهایی را از سر جمع مالیات عملکرد شرکت‌ها کسر خواهد کرد.

---

نکات حائز اهمیت برای تأیید پروژه‌های تحقیق و توسعه پیشنهادی:

اظهار دقیق و صحیح اقدامات و خروجی‌ها: در پرسشنامه پروژه، اقدامات و خروجی‌های مورد انتظار پروژه به طور دقیق و صحیح بیان شوند. از ارائه اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده خودداری شود.

مسئله‌محوری پروژه: پروژه باید به حل یک مسئله واقعی در صنعت یا کسب و کار مربوطه بپردازد. این مسئله می‌تواند شامل تکمیل زنجیره ارزش، افزایش قابل توجه بهره‌وری تولید، یا حل چالش‌های راهبردی بنگاه باشد.

تمایز آشکار فناوری یا محصول: فناوری یا محصول مورد نظر در تحقیق و توسعه باید به طور واضح از محصولات و پروژه‌های قبلی شرکت متمایز باشد. نوآوری و خلاقیت در پروژه باید به طور شفاف نشان داده شود.

هم‌راستا با زمینه‌های اصلی فنی و کسب و کار: پروژه باید با زمینه‌های اصلی فنی و کسب و کار شرکت هم‌راستا باشد. این موضوع به تضمین تناسب و کاربردی بودن نتایج پروژه کمک می‌کند.

تعریف پروژه با پیش‌بینی الزامات تجاری‌سازی: در تعریف پروژه، الزامات اجرایی مورد نیاز برای تجاری‌سازی نتایج آن، مانند خوراک، انرژی و … باید پیش‌بینی و لحاظ شود.

---

گزارش سال ۱۴۰۲ اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه

بر اساس آمارهای منتشر شده، میزان استقبال شرکت‌ها از اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه در سال ۱۴۰۲ به شکل قابل توجهی افزایش یافته است:

• ۱۳۰ صنایع غیردانش‌بنیان
• ۴۰۱ شرکت‌های دانش‌بنیان
• ۵۳۱ شرکت ثبت‌شده برای دریافت اعتبار مالیاتی
• ۱۵۳۶ پروژه تایید شده
• ۴۲۰۰ میلیارد تومان تخمین هزینه‌کرد اعلامی شرکت‌ها

این آمارها نشان‌دهنده رشد جدی سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و افزایش استفاده از مشوق‌های مالیاتی برای توسعه فناوری و نوآوری در کشور است.

---

چگونه جهش می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند؟

۱. پروژه‌های تحقیق و توسعه داخلی (ماده ۱۱ بند ب):

شرکت‌ها و مؤسسات تولیدی و خدماتی دارای پروانه بهره‌برداری یا مجوز فعالیت می‌توانند از اعتبار مالیاتی تا سقف ۱۰۰٪ برای هزینه‌های تحقیق و توسعه جاری خود، بر اساس بند «ب» ماده (۱۱) قانون جهش تولید دانش‌بنیان بهره‌مند شوند. این هزینه‌ها شامل حقوق تیم تحقیق و توسعه، اجاره فضای کار، تجهیز آزمایشگاه، خرید مواد اولیه و سایر موارد مرتبط با توسعه فناوری و نوآوری است.

۲. پروژه‌های تحقیق و توسعه جمع سپاری (ماده ۱۱ بند ب و ماده ۱۳):

شرکت‌ها و صنایع می‌توانند چالش‌ها، مسائل و نیازهای فناورانه خود را با همکاری جهش، از طریق مسابقات و برنامه‌های نوآورانه، به دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها برون‌سپاری کنند. این فرآیند در قالب یک فراخوان گسترده برگزار می‌شود که طی آن اساتید، دانشجویان و پژوهشگران به ارائه ایده‌ها و راه‌حل‌های خلاقانه می‌پردازند. در پایان، برترین افراد و تیم‌ها مورد تقدیر قرار گرفته و تمامی هزینه‌های این فرایند امکان پذیرش به عنوان اعتبار مالیاتی را خواهد داشت.

مرکز نوآوری و شتاب‌دهی دانش‌بنیان جهش به شرکت‌ها کمک می‌کند تا فرآیند دریافت اعتبار مالیاتی تحقیق و توسعه را طی کنند. خدمات جهش شامل:

• مشاوره در تدوین پروپوزال تحقیق و توسعه
• تسهیل فرآیند اخذ تأییدیه شورای راهبری فناوری‌ها
• مدیریت سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه
• ارزیابی عملکرد و هزینه‌کردهای مرتبط
• ارائه گزارش‌های مالیاتی و دستاوردهای پروژه

برای مشاوره، کسب اطلاعات بیشتر و استفاده از مزایای قانون جهش تولید دانش بنیان، شرکت‌ها و صنایع می‌توانند با مرکز نوآوری و شتابدهی دانش بنیان جهش از طریق ایمیل info[at]Jahesh.co یا تلگرام جهش ارتباط بگیرند.