اکوسیستم نوآوری ایران را می‌توان به عنوان یک شبکه پیچیده از افراد، سازمان‌ها، مؤسسات و منابع تعریف کرد که به صورت تعاملی با هم کار می‌کنند تا ایده‌های جدید را به محصولات، خدمات یا فرآیندهای نوآورانه تبدیل کنند.
اهمیت اکوسیستم نوآوری:
- توسعه اقتصادی: نوآوری موتور محرک رشد اقتصادی و ایجاد شغل است.
- حل مشکلات اجتماعی: نوآوری می‌تواند به حل چالش‌های اجتماعی مانند تغییرات آب و هوایی، بهداشت و آموزش کمک کند.
- رقابت‌پذیری: اکوسیستم‌های نوآورانه به کشورها کمک می‌کنند تا در عرصه جهانی رقابت‌پذیر شوند.
درک اجزا و بازیگران مختلف این اکوسیستم برای هر کارآفرین، سرمایه‌گذار، دانشجو یا علاقه‌مند به حوزه فناوری و نوآوری، امری ضروری است. در این مطلب از جهش مدیا، به معرفی مهم‌ترین عناصر تشکیل‌دهنده زیست‌بوم نوآوری ایران می‌پردازیم تا تصویری روشن از نقش و کارکرد هر یک ارائه دهیم.
دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها
دانشگاه‌ها مبدأ اصلی تربیت نیروی انسانی متخصص و تولید دانش فنی هستند. علاوه بر آموزش، با ارائه امکانات پژوهشی و آزمایشگاهی و محتواسازی فناوری، نقش حیاتی در تغذیه زیست‌بوم نوآوری دارند. امروزه تمرکز بر دانشگاه‌های نسل سوم (کارآفرین) و نسل چهارم (جامعه‌محور) است.
نسل‌های مختلف دانشگاه:
- دانشگاه نسل اول (آموزش‌محور)
- دانشگاه نسل دوم (پژوهش‌محور)
- دانشگاه نسل سوم (دانشگاه کارآفرین)
- دانشگاه نسل چهارم (جامعه‌محور)
مرکز رشد و پارک علم و فناوری
مرکز رشد
مراکز رشد، مأمنی برای استقرار واحدهای فناور نوپا هستند که مراحل اولیه را پشت سر گذاشته‌اند. این مراکز با ارائه مشاوره‌های تخصصی، اعتبار خدماتی و فناوری و نظارت بر روند رشد، به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا مدل کسب‌وکار خود را تثبیت کرده و به مرحله Business Model/Market Fit برسند.
انواع مراکز رشد:
- مرکز رشد پارکی
- مرکز رشد دانشگاهی
- مرکز رشد دستگاهی
پارک علم و فناوری
پس از دوره رشد، شرکت‌های فناور می‌توانند در پارک‌های علم و فناوری مستقر شوند. این پارک‌ها با تخصیص فضای بزرگ‌تر و ارائه خدمات پیشرفته تجاری‌سازی، خدمات قانونی و ایجاد بسترهای شبکه‌سازی گسترده، به رشد و بلوغ شرکت‌ها کمک می‌کنند.
انواع پارک‌های علم و فناوری:
- پارک‌های دانشگاهی
- پارک‌های غیردانشگاهی
مراکز نوآوری، فضای اشتراکی و شتابدهی
مرکز کارآفرینی
نقطه آغازین بسیاری از مسیرهای نوآوری، مراکز کارآفرینی هستند. این مراکز با تمرکز بر مراحل اولیه مانند ایده‌سازی و تیم‌سازی، به افراد کمک می‌کنند تا پتانسیل‌های خود و ایده‌هایشان را کشف کرده و به مرحله Problem/Solution Fit (تناسب مشکل و راه‌حل) برسند.
مرکز نوآوری
مراکز نوآوری با شناسایی پژوهشگران و فناوران، پلی بین دنیای تحقیق و صنعت ایجاد می‌کنند. این مراکز خدمات متنوعی از پرورش ایده و توسعه محصول گرفته تا مربی‌گری و تأمین منابع مالی و فیزیکی ارائه می‌دهند و بر تجاری‌سازی محصولات نهایی تمرکز دارند.
شتاب‌دهنده
پس از شکل‌گیری ایده و تیم اولیه، شتاب‌دهنده‌ها وارد عمل می‌شوند. آن‌ها با تأمین مالی اولیه (بذرمایه)، ارائه آموزش و منتورشیپ، فراهم کردن فضای کار اشتراکی و مهم‌تر از همه، کمک به جذب سرمایه‌گذار خطرپذیر، تیم‌ها را در مسیر دستیابی به Product/Market Fit (تناسب محصول و بازار) یاری می‌کنند.
جهت آشنایی بیشتر با شتابدهنده‌های برتر ایران، نگاهی به لیست برترین شتابدهنده‌های ایران که در جهش مدیا گردآوری کرده‌ایم، بیندازید.
فضای کار اشتراکی
این فضاها محیطی پویا و تعاملی برای استقرار تیم‌های نوپا فراهم می‌کنند. علاوه بر تجهیزات کاری و اداری، مهم‌ترین مزیت آن‌ها، امکان شبکه‌سازی و تبادل تجربه بین تیم‌های مختلف مستقر در فضاست.
نکته مهم: کمبود فضاهای کارگاهی تخصصی یکی از چالش‌های جدی زیست‌بوم نوآوری ایران است و توسعه این زیرساخت‌ها اهمیت بالایی دارد.
برای یافتن فضای کار اشتراکی مناسب در پایتخت، می‌توانید به لیست فضاهای کار اشتراکی در تهران مراجعه کنید.
هاب نوآوری (کارخانه نوآوری)
هاب نوآوری که در ایران بیشتر با عنوان «کارخانه نوآوری» شناخته می‌شود، یک مجتمع بسیار بزرگ است که بازیگران مهمی مانند مراکز نوآوری، شتاب‌دهنده‌ها، استارت‌آپ‌ها، فضاهای کار اشتراکی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) را در کنار هم جمع می‌کند تا هم‌افزایی و همکاری‌ها را به حداکثر برساند.
شرکت‌های بزرگ
شرکت‌های بزرگ و صنایع جاافتاده نیز می‌توانند با نهادسازی نوآورانه در درون خود، سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌ها، خرید یا ادغام آن‌ها (M&A)، و ایجاد مشارکت‌های استراتژیک، به پویایی و رشد اکوسیستم کمک کنند.
حاکمیت
دولت و نهادهای حاکمیتی با تدوین قوانین و مقررات مناسب، ارائه حمایت‌های مادی و معنوی، سیاست‌گذاری کلان و نظارت بر فعالیت‌ها، نقش اساسی در شکل‌دهی و جهت‌دهی به زیست‌بوم نوآوری ایران دارند.
تشکیلات صنفی و انجمن‌ها
این نهادها نماینده منافع جمعی بازیگران اکوسیستم هستند. وظایف اصلی آن‌ها شامل بررسی و پیگیری مشکلات نزد دولت، اعتباردهی به اعضا، رسیدگی به تخلفات و دفاع از حقوق اعضا است.
ارائه دهنده‌های خدمات
علاوه بر بازیگران اصلی، مجموعه‌ای از تأمین‌کنندگان خدمات تخصصی نیز وجود دارند که به کسب‌وکارها و سایر اجزای اکوسیستم کمک می‌کنند. این خدمات شامل مشاوره، خدمات حقوقی، خدمات کارگزاری (بروکر) و خدمات بین‌المللی‌سازی می‌شود.
سرمایه‌گذار
سرمایه‌گذاران، خون جاری در رگ‌های زیست‌بوم نوآوری ایران هستند. آن‌ها با غربال‌گری طرح‌ها، مذاکره و سرمایه‌گذاری، و در ادامه با توانمندسازی (از طریق رصد، مشاوره و حضور در هیئت مدیره)، نقش کلیدی در مقیاس‌پذیری استارت‌آپ‌ها دارند و در نهایت به دنبال خروج موفق یا تصاحب هستند.
انواع سرمایه‌گذار:
- شرکت‌های سرمایه‌گذار خطرپذیر (VC)
- صندوق‌های پژوهش و فناوری
- سرمایه‌گذار خطرپذیر شرکتی (CVC)
- فرشتگان کسب‌وکار
رویدادهای آموزشی و شبکه‌سازی
رویدادهای کارآفرینی، فرصت‌های کوتاه‌مدتی برای گردهمایی، یادگیری، شبکه‌سازی و ارائه هستند. بسته به هدف، انواع مختلفی دارند: انگیزشی، آموزشی، شبکه‌سازی، بیان مسئله، همرسانی، سرمایه‌گذاری و همکاری.
رویدادهای کارآفرینی، گردهمایی‌های کوتاه‌مدتی (از چند ساعت تا چند روز) هستند که متناسب با جامعه مخاطب، اهداف، مجریان و مشارکت‌کنندگان، فعالیت‌های خاصی را دنبال می‌کنند.
رسانه‌ها نیز نقش مهمی در گفتمان‌سازی، ترویج فرهنگ نوآوری و اطلاع‌رسانی درباره فعالیت‌های اکوسیستم دارند. آن‌ها می‌توانند با تبلیغات و گزارش‌های هدفمند، افکار عمومی و حتی سیاست‌گذاری‌های نهادهای دولتی را تحت تأثیر قرار دهند.
همانطور که مشاهده شد، زیست‌بوم نوآوری ایران یک شبکه درهم‌تنیده و پویا از بازیگران متعدد است که هرکدام وظایف و کارکردهای مشخصی دارند. موفقیت در این عرصه نیازمند شناخت دقیق این اجزا، درک روابط بین آن‌ها و بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های موجود است.
اکوسیستم نوآوری جهش نیز می‌کوشد تا با فراهم آوردن اطلاعات و ایجاد ارتباطات مؤثر، نقش خود را در تقویت این زیست‌بوم و حمایت از کارآفرینان و نوآوران ایرانی ایفا کند. شناخت بهتر این زیست‌بوم، اولین گام برای حرکت آگاهانه و موفقیت‌آمیز در مسیر پرچالش اما جذاب نوآوری است.
مطالب پیشنهادی
آخرین اخبار دنیای کسب‌وکار، استارتآپ و سرمایه گذاری را از جهش مدیا دنبال کنید.